Die Fliekflooi

Pierre de Wet was 'n ware pionier

Pierre de Wet, wat in die vroeë jare dertig byna man-alleen geveg het om 'n Afrikaanse rolprentbedryf op die been te bring, is in 1990 oorlede.

''Ek kan eerlik sê dat ek nooit ter wille van geld Afrikaanse rolprente gemaak het, maar omdat my mense honger was om hulle eie taal in die bioskoop te hoor.'' 

Met dié woorde uit 'n onderhoud van 1984 som Pierre de Wet, die 'vader' van die Afrikaanse rolprentbedryf, wat in die ouderdom van tagtig jaar oorlede is, sy lewensideaal op. Afrikaanse rolprentgangers sal baie van De Wet se 21 rolprente met nostalgie - of met 'n glimlag - onthou: Dr. Twak, Simon Beyers, Oupa en die plaas­nooientjie, Nooi van my hart, Kom saam vanaand, Altyd in my drome, Vadertjie Langbeen. Min mense besef egter hoe swaar dit vir De Wet was om die Afrikaanse rolprentbedryf byna man-alleen op die been te bring. Dit was 'n bedryf wat met karige middele teen die ryk en gesofistikeerde Amerikaanse en Britse rolprentwese moes meeding, en wat die verguising van kieskeurige Afrikaanse bioskoopgangers gevolglik by al sy ander probleme moes verduur. 

Pierre de Wet se loopbaan reik terug na die heel eerste Afrikaanse klank­rolprent: Moedertjie (1931), waarin hy een van die vyf hoofrolle gespeel het.  Vir sy spel in dié prent het hy ook die eerste Afrikaanse rolprentprys ontvang – 'n erepenning van die destydse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns.  Ondanks dié sukses het De Wet in 1932 besluit om na Londen uit te wyk, want in die jare dertig was dit prakties onmoontlik vir 'n Afrikaanse toneelspeler om 'n bestaan in sy eie land te voer. 

Toe die oorlogswolke in 1939 oor Engeland saamgepak het, het Pierre de Wet na Suid-Afrika teruggekeer.  En met sy terugkeer het sy groot stryd begin - 'n stryd wat in 1961 geëindig het toe hy sy laaste rolprent, En die vonke spat, voltooi het.  Aanvanklik het hy hom by André Huguenet se toneelgeselskap aangesluit. Die twee toneelspelers het mekaar egter kort-kort in die hare gevlieg. Huguenet was 'n outokraat wat geen teenspraak kon verduur nie, en De Wet 'n kunstenaar met sy eie koppige idees.  Hy het gevolglik sy eie toneelgeselskap gestig - en uit dié geselskap het sy eerste rolprent, Pikkie se erfenis (1945), ontstaan. In die onderhoud van 1984 sê De Wet dat dié rolprent, wat met so baie swaarkry en so min geld gemaak is, as die geboorte van die Afrikaanse rolprentbedryf beskou kan word. Pikkie het geesdriftige skares gelok, want vir die Afrikaners van daardie jare was dit wonderlik om 'n rolprent in hul eie taal te hoor.  Dié sukses het De Wet in staat gestel om die destydse mense met die geld te oortuig dat die Afrikaanse prent inderdaad 'n goeie belegging kan wees. 

Die miljoenêr I.W. Schlessinger, eienaar van die Killarney-ateljee in Johannesburg, is na 'n vertoning van Pikkie in Germiston se stadsaal genooi: ''U hoef nie na die rolprent te kyk nie: hou net die gehoor dop,'' het De Wet by die magnaat gepleit. Schlessinger het egter skepties gereageer. Maar hy het darem die hoof van die Killarney-ateljee, Joseph Albrecht, gestuur om die kat uit die boom te kyk. Albrecht kon as 'n Londenaar skaars 'n woord Afrikaans verstaan. Die Germiston-gehoor se reaksie was egter al wat nodig was om hom te laat besef: die Afrikaanse rolprent is 'n gans wat goue eiers gaan lê. Só het dit gebeur dat geld vir die eerste keer vir Afrikaanse rolprente beskikbaar gestel is. En Pierre de Wet is aangestel as die eerste beroepsvervaardiger van Afrikaanse rolprente. 

VIR 'n salaris van R140 per maand moes De Wet sy eie draaiboeke skryf, sy eie regie behartig, met die haglikste toerusting werk en boonop 'n rol in sy eie rolprente speel. Maar sy geesdrif het geen perke geken nie: nou het hy 'n regte ateljee gehad en kon hy vir die eerste keer doen wat hy wou. Sy stryd het egter pas begin, want om elke hoek en draai het teenstand en probleme op hom gewag. Uit Afrikanergeledere was daar die beswaar dat hy 'n 'inkruiper by volksvreemdes' geword het deur hom by die  Schlessinger-organisasie aan te sluit.  

Die preutsheid van sy Afrikaanse publiek het ook beteken dat die geringste kragwoord in 'n rolprent taboe was, en dat byvoorbeeld 'n toneel waarin 'n drankie gedrink of messe gebruik word, uit die bose was. Geen Afrikaanse skrywer wou hom gevolglik aan 'n draaiboek waag nie.  De Wet het die skrywer Sep Smit (skuilnaam van Johan van der Post) R500 vir 'n draaiboek aangebied, maar Smit het glad nie belanggestel nie. Hy kon £100 voorskot vir 'n gewone boek kry, en dan kon hy sy karakters boonop laat doen wat hy wil!  De Wet se eie draaiboeke, waarvoor sommiges later hul neuse sou optrek, was gevolglik sy enigste uitweg. Akteurs was ook 'n yslike probleem. Spelers moes sommer op straat aangekeer word, want daar was eenvoudig niemand met ervaring van rolprentwerk nie. Dié amateurspelers het bedags hul gewone beroepe beoefen en was slegs saans en naweke beskikbaar. Net Al Debbo kon in die week na die Killarney-ateljee kom. 

''Die Afrikaanse rolprentbedryf moes sy werk op Sondae, Paasmaandae en Goeie Vrydae doen,'' vertel De Wet in die onderhoud uit 1984. 

Geskille met sy 'volksvreemde' base het ook nie uitgebly nie. Dit was die tyd toe God Save the King ná elke rolprentvertoning voorgespeel is, en De Wet het geweet dat dit sy Afrikaanse publiek geweldig omkrap. Hy het Schlessinger daarop gewys dat dit goeie besigheidsin maak om hierdie gebruik by Afrikaanse rolprentvertonings te staak, maar sy baas wou niks weet nie.  Schlessinger was egter wél slim genoeg om te besef dat die 'volksvreemde' geld agter die Afrikaanse rolprent 'n bietjie verdoesel moes word. Sy maatskappy is gevolglik Die Afrikaanse Rolprentmaatskappy genoem en 'n Afrikaner, dr. Jan Pienaar, is in die  raad aangestel. Dr. Pienaar sou egter 'n nuwe doring in Pierre de Wet se vlees word ... 

Met die vervaardiging van Kom saam vanaand wou De Wet byvoorbeeld 'n ballet-toneel invoeg. Dr. Jan het egter 'n stokkie voor dié plan gesteek, met die argument dat 'manlike bioskoopgangers tot naby die doek sou aanskuif om onder die danseresse se rokke in te kyk'.  Die Londenaar Joseph Albrecht het sy eie stuiwer in die armbeurs probeer gooi. Hy was ontevrede omdat Afrikaanse karakters aandpakke in De Wet se rolprente dra, want 'aren't all Afrikaners diggers?' 

''Is genl. Smuts 'n delwer? Is dr. Malan 'n delwer? Dra genl. Smuts en dr. Malan baarde en veldskoene?'' wou De Wet weet, en uit pure verontwaardiging het hy bedank. 

DIT het baie soebat gekos om Pierre de Wet vir die Afrikaanse rolprentbedryf terug te wen. En 'n rolprent oor Afrikaanse delwers het hy nooit gemaak nie, al het daar later 'n draaiboek gereed gelê. In die onderhoud van 1984 sê De Wet: ''Dit is my vreugde om te weet dat ek my groot ideaal verwesenlik het.'' Niemand se lewe kan op 'n gelukkiger manier as dít tot 'n einde kom nie.

Bron: Aangepas van http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1990/06/29/3/9.html, 'n artikel in Beeld waarin Etienne Britz hulde bring aan diê legendariese rolprentregisseur, vervaardiger en skrywer

Ander bronne: https://af.wikipedia.org/wiki/Pierre_de_Wet

Ek onthou

Seven Single euwels

VDS


Dan was daar die dierbare Oom Cyril. Sy Afrikaans was maar geraadbraak, en ons outjies uit die diep platteland met vrees vervul. Bon Ami was tog vreugde al die pad, solank die oom net nie met jou praat nie.

Al woord wat hy gebruik het was "Japie". Het iewers van "plaasjapies" gehoor! "Good morning Japies!" en ons moet antwoord maar weet nie hoe nie. Ai tog ...

Hy is een van 'n handjievol wat die Gote en Hunne in beide gevegte trotseer het en die ondersprit laat delf het. Soveel stories ...

Bon Ami was 'n tweede tuiste uit die koshuis en die Lugmagbasis. Bel met die tiekieboks, ry met die trein tot in Kuilsrivier en word soos 'n koning behandel.

Toe moet die nasie mos stem in 1960 of ons wil afstig van die Koninkryk. Oom Hendrik sweep ons op. Daardie aand voor stemdag sit die oom op 'n kampstoel voor Kuilsrivier se stadsaal. Die deure swaai oop sewe uur die volgende oggend, hy storm in en trek sy kruisie, "JA!!!" 

Sy verduideliking so eenvoudig, "ek kom van Wallis en wou nog altyd teen die Engelse gestem het!"

Maar niemand is onskuldig nie, oo nee! Toe Billy se tienerjare nader kruip, kom die 60's rock stars natuurlik ook Bon Ami binne. Billy speel dan dieselfde seven single luidrugtig oor en oor. Als kom tot 'n punt, skielik vlieg die oom op, pluk die naald van die plaat, ruk dit met een handbweging af en breek in vele stukkies!

Hardebaard en die skooldogter

Dorea

Die September-vakansie van die jaar waarin my ma 17 geword het, het sy saam met `n vriendin na hulle huis in Darling  gegaan. Vir `n paar dae was hulle ook see toe.

By die see het hulle vriende raakgeloop en die vriendin was skynbaar redelik kortaf met die een ou. My ma het vertel dat sy hom baie jammer gekry het. Terug op Darling het hulle hom weer raakgeloop, want hy was die hoefsmid/wa-maker op die dorp. Eers was dit net`n vakansie-romanse maar na die vakansie het daar `n paar  briewe gevolg en kort voor lank was dit `n regte romanse.

Ek  kan my indink wat Oupa en Ouma se gevoel oor die verhouding was. Dat daar seker  harde woorde ook was, kan `n mens glo, want my ma was 17 en my pa was 28! (En nog van die verkeerde politiek ook! Maar dit het ek baie jare later eers uitgevind, want daar was nooit politiek in ons huis gepraat nie.)

Van verder leer na matriek, wou my ma niks weet nie.Verpleging was die enigste opsie wat sy gehad het waar sy `n opleiding kon kry terwyl sy `n salaries verdien het.Sy kies toe om by Valkenburg te gaan werk, want daar kon sy drie pond per maand verdien, terwyl sy net twee pond by `n gewone hospital sou kry.

In September 1935, drie maande voordat sy haar finale eksamen sou skryf, is my pa en ma getroud. Van al Oupa en Ouma se slim kinders, was sy die enigste wat niks agter haar  naam kon skryf’ nie. Ek is seker dat sy later jare baie spyt was dat hulle nie maar gewag het totdat sy haar opleiding voltooi het nie, want sy het dikwels gevra of een of ander persoon darem ' `n bietjie geleerdheid’ het.

Om een of ander rede was daar geen troufoto geneem nie, maar Johan ken iemand wat na al die jare nog die kussinkie het waarop hulle gekniel het.

 My ma dikwels vertel hoe tannie Joey haar trourok gemaak het. Die materiaal was vreeslik duur, dit het tien sjielings gekos!  In die Kaap was daar daardie tyd `n baie  beroemde  kleremaakster  wat die materiaal sommer so teen mense gedrapeer het en dan  die rokke so teen hulle lywe gesny het sonder enige patroon en so het tannie Joey dan die rok gemaak! Dit moes vir haar`n baie mooi rok gewees het, want sy het dit `n paar maal vertel.

Ten spyte van hulle groot ouderdoms-verskil, was my ouers deur die jare steeds baie lief vir mekaar en ek glo nie daar kan baie gelukkiger huwelike wees as wat hulle s’n was nie.

Fotos van agterna

De Wet dinge

Nico

Miskien die snaakste was by die dood van ons ouma. Ouma het op sterwe gelê in die agterkamer van ons huis in Bellville. Ant Dora het vir Marian ( toe 2 jaar oud) gevra om nie lelik te praat. Sy het voor ouma gesê dat sy nie sal “kak” sal sê. 

Volgens my ma het ouma vir eerste keer in ʼn lang tyd lekker  gelag en is kort daarna oorlede. Vir my was haar dood ‘n  vreemde ervaring. Baie van ons neefs en niggies moes in ’n tou staan om die “grys” lyk met hande op die bors te groet in die agterkamer. Die volgende dag was Marian spoorloos. Na vele krisis soektogte kry hulle haar vêr in 12^de laan met ’n tassie in die hand. Haar rede: ek is op pad na Liewe Jesus om ouma te gaan haal!

Ant Dora is links onder. Oom Pieter regs onder (sy seun was Pierre de Wet die bekende film maker.) Hy het die eerste Afrikaanse film gemaak, "Oumatjie." Oom Kosie is bo links, die skrywer van Jopie Fourie, waarvan ons almal waarskynlik kopieë het. 

Ouma is  middel agter en ek is nie seker maar dink langs haar is ons geliewe tannie wat in die konsentrasie kamp onderwyser was, tant Gerrie ( na wie tannie Baby vernoem is). 

Die vrou langs oom Pieter is sy vrou. Haar naam ontgaan my nou (Ria kan jy help?). Ant Hope was oom Kosie se vrou maar is nie op foto omdat hulle heelwat later getrou het. Ant Dora was dus ’n laat lammetjie. Hulle pa was Koos Tippelaar,  herbergier van Paddagang in Tulbagh. Ek verstaan nou vir die eerste keer my ma en tannie Marie se obsessies met paddas !

Nico

“Andora”

Johan

Geen stel herinnerings is volledig sondat dat daar melding gemaak word van ant Dora nie – die laaste van die de Wets.  Die spelling hierbo is dié van ʼn niggie van ons, in haar baie prille jeug toe sy seker omtrent in haar 2^de jaar op laerskool was.

Nou wat weet ek van ant Dora?  Oom John was ʼn posmeester in Rondebosch (as ek reg onthou).  Hulle het daarheen getrek uit Elliot in die Oos-Kaap; presies wanneer hulle getrek het weet ek nie, maar om een of ander rede dink ek dit moes gewees het in die 1930’s.  En hulle was maar altyd daar: eers ant Dora én oom John, en toe na oom John oorlede is ±1960, net ant Dora.  

Hulle “teenwoordigheid” ervaar ek self nog elke dag, hulle het toe my pa en my ma getrou het in 1938 as ʼn trougeskenk gegee ʼn lang bank waarvan die rugleuning kan sak en dan kan mens slaap daarop, en twee bypassende Morris-stoele.  Dáárdie einste 3 meubelstukke staan vandag nou hier in my sitkamer in die aftreeoord waar ek woon.  Amper 80 jaar oud.

Ant Dora was ʼn grande dame.  ʼn “Lady”.  Mens het so geleidelik uit haar praat agtergekom dat hulle baie aktief was in die kulturele aktiwiteite van die Afrikaanse gemeenskap in die Kaap – goed soos die Koffiehuiskonserte en so aan.  En seker ʼn snob ook, hoe dan nou anders?  Maar ek hou dit allermins teen haar, want wie van ons is nie?  

Daarmee saam was haar voete plat op die grond.  Sy het byvoorbeeld baie gehou van haar glas wyn, maar dan móés dit absoluut soet wyn gewees het.  Daardie jare het mens mos Riesling en Stein wit wyn gekry.  Sy moes ʼn glas Stein – of verkieslik Late Harvest – hê want die Riesling was “suur”.  Rooi wyn was pleinweg net “sleg”, en klaar gepraat. 

Een onvergeetlike aand was die aand toe almal gaan eet het die Sondag in die Lanzerac vir van der Spuy se 21^ste.  Die Lanzerac het daardie tyd ʼn reuse buffet-ete gehad Sondagaande waarvoor jy maande voor die tyd moes bespreek.  Ons het toe ook almal gesorg dat Lanzerac se spyseniering nie veel van oorgebly het nie.  Maar toe almal uiteindelik loop, toe is ant Dora half weg in die donkerte.  Totdat iemand haar sien: sy staan toe by die slaweklok voor die hotel en sy is met mag en mening besig om die ketting daarvan te trek!

Soos dit ʼn grande dame betaam, het sy ʼn lekker streep ydelheid ook in haar gehad.  Niemand het amptelik geweet hoe oud sy was nie.  Ons het soort van vermoed een of ander tyd dat sy nou die 80 moes geslaan het.  Ook hardhorend, of voorgegee dat sy meer doof was as wat sy werklik was.  

Een Sondag by Diazstraat toe sit sy in die voorhuis en van ons is in oom Tossel se garage besig met iets.  En iemand noem haar naam.  Nou al wat ek kan dink is dat die klank moes uit die garage bo-oor die binnemure van die huis gegaan het deur die plafon.  Maar hoor het sy haar naam gehoor.  Want die volgende wat óns hoor was: “wat sê julle daar van my?”

En, voordat ek dít vergeet ... sy het baie gehou van ʼn skewe grappie.


Terug na die Huisblad